هفته نامه «نماینده» - هر سال در ایام خاص مخاطبان انتظار می‌کشند تا ببینند تلویزیون چه برنامه ها و سریال‌هایی برایشان تدارک دیده است؛ نوروز، ماه مبارک رمضان، محرم و دهه فجر شاید از جمله مهمترین این مناسبتها باشند.

تلویزیون امسال در دهه اول محرم و بعد از آن چندان مجموعه نمایشی مناسبی برای مخاطبانش ارایه نکرد. امسال هم مثل چند سال گذشته در این دهه آنتن تلویزیون به پخش کردن برنامه های گفتگومحور و سخنرانی ها و مداحی هایی منحصر شد که اگرچه علاقه‌مندان خود را دارد اما بیشتر این مخاطبان برای دریافت سخنرانی ها و مداحی ها به جلسات و مراسم های مختلف زنده می روند و شاید هنر رسانه ملی این است که با پخش متنوع و گزارش گونه ای از این آثار فضای هنری تری را برای مخاطب خود فراهم کند.

از میان برنامه های گفتگومحور تلویزیون نیز چند برنامه شاخص تر بودند و باقی ویژه برنامه هایی بودند که به تناسب همین ایام و بدون طراحی قبلی با دعوت از کارشناسان به طرح مسایل و مباحثی پرداختند که گاهی وقتی از خود کارشناسان سوال می کنید خودشان هم چندان به این دست برنامه ها علاقه‌مند نیستند.

تلویزیون در این چند سال بیشتر از بازپخش مجموعه های موفق خود کمک گرفته و کمتر به سراغ تولید آثاری مناسبتی رفته است. به طور مثال شبکه یک که امسال کار خود را با «گشت ویژه» آغاز کرد و بعد هم پخش هر شبی «معمای شاه» را آن هم از قسمت اول سریال در دستور کار قرار داد. سال گذشته نیز با سریال «آمین» دهه اول محرم را سپری کرد و سپس سریال اجتماعی «نفس گرم» ساخته محمدمهدی عسگرپور را در کنداکتور قرار داد. شبکه دو که سال گذشته سریال «کیمیا» را با محوریت دفاع مقدس روی آنتن برد امسال در چند روز ابتدایی ادامه مجموعه «در قصه ها زندگی می کنند» و بعد از آن بازپخش سریال های «رخنه» و «طفلان مسلم» را به نمایش گذاشت.

 شبکه سه نیز برای دومین سال پیاپی تنها به بازپخش سریال های موفق این شبکه در یک دهه اخیر اکتفا کرد.

در این گزارش در صحبت با مدیران، منتقدان و سازندگان آثار مناسبتی به موضوع پخش تکراری آثار نمایشی در محرم پرداختیم و اینکه چرا تلویزیون در چنین باکس مهمی نباید حداقل هر چند سال یک بار تولیدات باکیفیتی را عرضه کند. امیرحسین آشتیانی پور مدیر گروه فیلم و سریال شبکه یک سیما، مسعود صباح مدیر گروه فیلم و سریال شبکه دو، مهدی روشن روان مدیر گروه فیلم و سریال شبکه سه،  منصور سهراب پور تهیه کننده سریال «وفا»،  محمود فلاح تهیه کننده «مختارنامه»،   محمود گبرلو منتقد سینما و تلویزیون و حجت الاسلام جواد گلی کارشناس سریال های مذهبی تلویزیون افرادی هستند که در این گزارش با آنها گفتگو کرده ایم.

امیر حسین آشتیانی‌پور مدیر گروه فیلم و سریال شبکه یک سیما در گفتگو با خبرنگار مهر درباره اینکه چرا در ایام محرم سریال مناسبتی این ایام روی آنتن نرفته است، گفت: من قصد نقد مدیران گذشته را ندارم چون آنها هم با مسایل و مشکلات گوناگونی مواجه بوده اند ولی مساله این است که برای این موضوع کاری پیش بینی نشده بود.

وی ادامه داد: زمانیکه شما جای خالی سریالی متناسب با ماه محرم را در همه شبکه ها می بینید این نکته قابل تامل می شود. خود من هم اوایل تیرماه ماه به این شبکه آمدم و در این چند ماه امکان ساخت سریال برای ماه محرم فراهم نبود.

مدیرگروه فیلم و سریال شبکه یک سیما تصریح کرد: ما پیش بینی کردیم که دیگر چنین اتفاقی در مناسبت های بعد رخ ندهد بنابراین علاوه بر کارهای اصلی و روتین که هدفگذاری می شود طرح های دیگری را هم برای مناسبت ها داریم تا آنتن رسانه در چنین مواقعی دچار چالش نشود.

وی ساخت اثر مناسبتی باکیفیت در ماه های محرم و رمضان را کاری دشوار ارزیابی کرد و گفت: اینکه اثری با کیفیت بالا و جذاب برای این ایام بسازیم کار سختی است. اکنون هم ما طرح های زیادی را در دست داریم ولی سعی می کنیم وقتی به قطعیت رسید، اعلام کنیم.

۱۵ طرح برای ساخت تا پایان سال آینده تصویب شده است

آشتیانی‌پور با اشاره به مدیریت در ساخت طرح ها و فیلمنامه های جدید عنوان کرد: اکنون پروژه های زیادی در حال نگارش است و مدیریت جدید بنا دارد با دست بازتری عمل کند. ما هم کار را مدیریت می کنیم تا با شرایطی که داریم آثار با کیفیت تری را جلو ببریم. در تصمیمات جدید بناست برای هر مناسبت یک یا ۲ کار طراحی شود تا اثری که بهتر است در زمان «پیک» آنتن پخش شود. تجربه نشان داده است که گاهی کاری برای یک مناسبت پیش بینی شده و درنیامده است. بنابراین در مناسبت های خاص که ویژه است توقع می رود که ما بتوانیم بهترین کار خود را ارایه دهیم و اکنون طراحی ما به سمت چنین فضایی پیش می رود. البته باید رویکرد این باشد که ما سفارش دهنده باشیم و محتوا را با جزییات مورد نظر از تهیه کننده بخواهیم.

مدیر گروه فیلم و سریال شبکه یک درباره طرح های یک سال آینده اظهار کرد: ۱۵ طرح برای ساخت تا پایان سال آینده تصویب شده و این تکلیفی است که معاونت برای ما پیش بینی کرده که تا آن زمان جدول سریال های خود را ببندیم. در بخش مناسبت ها کمی ضعیف عمل شده است و دوستانی که مشغول کار بوده اند بیشتر درگیر پخش روزمره آنتن می شدند و اکنون تلاش می شود که از پخش شبانه آنتن یک مرحله جلوتر برویم.  

وی در پایان سخنانش پخش هر شبی سریال «معمای شاه» را در این ایام، یک تصمیم سازمانی عنوان کرد.

مسعود صباح مدیر گروه فیلم و سریال شبکه دو در میان سه شبکه اصلی تنها مدیری است که بعد از تغییرات مدیریتی جدید رییس رسانه ملی همچنان ثابت بوده است. وی درباره نبود سریال مناسبتی در دهه اول محرم در این شبکه توضیح می دهد: این خسران ما بوده است که سریال متناسب با محرم نداشته ایم و توجیه هم نمی کنیم اما واقعیت این است که ما پیگیر متن مطلوب بوده ایم اما پیدا نشد. شبکه دو هر سال سریال متناسب با محرم داشته است اما امسال نتوانستیم متنی را که قابلیت های لازم را در این راستا داشته باشد، پیدا کنیم و به این نتیجه رسیدیم که بازپخش کارهای مناسب برای این بازه زمانی را روی آنتن ببریم.

صباح تاکید کرد: ما از دو نوع کار می توانستیم استفاده کنیم؛ اثری که یا مناسب ماه محرم باشد و یا مناسبتی باشد و درواقع ما ترجیح دادیم اثری را پخش کنیم که مناسب باشد. در ابتدای محرم مجموعه اپیزودیک «در قصه ها زندگی می کنند» روی آنتن رفت که مناسبتی محرم نبود اما چون برگرفته از آموزه های دینی و اخلاقی بود برای شب های ابتدای محرم تناسب داشت.

وی با اشاره به بعضی از طرح هایی که با موضوع محرم به گروه فیلم و سریال شبکه رسیده است، گفت: ما می توانستیم به ساخت طرح های موجود تن دهیم اما مساله این بود که فکر کردیم این کارها ایده آل نبودند. ما اکنون آثاری را برای سال بعد پیش بینی کرده ایم که روی آنها کار خواهد شد تا در آینده به تولید برسد ولی امسال نخواستیم به هر قیمتی سریالی را تولید کنیم. به هر حال ما هم در دوره جدید به نوعی به ثبات می رسیم و یکی از نتایج این روند این است که از الان در حال ساخت سریال نوروزی هستیم.

صباح اضافه کرد: درست است که در تغییرات مدیران در سال جاری ما در شبکه ثبات داشتیم ولی تغییرات به نوعی شامل همه می شود و از طرف دیگر مسایل مالی به نوعی گریبانگیر ما هم بود. ایده آل خود ما این است که در چنین مناسبت هایی کار باکیفیتی روی آنتن ببریم ولی اگر نتوان کار راضی کننده ای تولید کرد ترجیح می دهید که بازپخش آثار قبلی را داشته باشید.

وی با اشاره به اینکه باید مرکزی وجود داشته باشد که روی نگارش فیلمنامه ها تمرکز کند، گفت: مرکز گسترش فیلمنامه نویسی رسانه ملی تعریفی داشت که می بایست روی فیلمنامه ها تمرکز می کرد اما این مساله عملا متوقف شد. درحالیکه ساخت سریال های روتین انرژی و زمان زیادی می گیرد و خوب است نهادی باشد که فیلمنامه های آماده برای ساخت سریال های مناسبتی را  داشته باشد.

شبکه سه سیما نیز در دوره جدید مدیریتی صداوسیما دچار تغییرات شد و مهدی روشن روان که پیش از این مدیر گروه فیلم و سریال شبکه پنج سیما بود به شبکه سه رفت و عهده دار مدیریت گروه فیلم و سریال این شبکه شد. وی درباره تولید نشدن سریال مناسب با بازه زمانی محرم و پخش سریال های تکراری عنوان کرد: من اواخر تیرماه به شبکه سه رفتم و تا آن زمان هیچ طرحی برای محرم در مرکز امور نمایشی سیما مصوب نشده بود مسلما در این بازه زمانی کوتاه هم نمی شد سفارش فیلمنامه داد و کاری نوشت. با این حال باز هم زمانیکه من به این شبکه رفتم سریالی را با نام موقت «مهلا» سفارش دادیم که چون دیر شده بود و فیلمنامه کیفیت مورد نظر ما را داشت طرح آن برای محرم سال آینده تصویب شد.

وی در پاسخ به اینکه در شبکه پنج هم سریال مناسبی برای این بازه زمانی وجود نداشت، درباره پروسه تولید سریال در یکی دو سال اخیر توضیح داد: تنها بازه زمانی محرم نبود که سازمان سریالی نداشت بلکه آنتن شبکه ها به نوعی در تابستان هم خالی بود و یک دلیلش نبود اختیارات لازم در گروه های فیلم و سریال شبکه ها بود. زمانیکه مرتضی میرباقری معاون سیمای رسانه ملی منصوب شد اختیاراتی را به گروه ها برگرداند و این باعث شد ما از یک پروسه فرسایشی آزاد شویم؛ پروسه ای که ابتدا طرح می بایست به مرکز امور نمایشی سیما و بعد مرکز گسترش فیلمنامه نویسی رسانه ملی و بعد از آن به شورای عالی فیلمنامه نویسی نزد خود آقای سرافراز رییس سابق سازمان صداوسیما برود، در چنین پروسه ای هر طرح و فیلمنامه ای تا به تصویب برسد حدود چند ماه طول می کشید و اکنون این پروسه حذف شده است و ما بیشتر وارد تولید شده ایم.

روشن روان ادامه داد: سلیقه مرکز امور نمایشی سیما و شورای عالی فیلمنامه نویسی نیز با هم متفاوت بود، به طور مثال ما اثر را براساس شورای مرکز امور نمایشی سیما اصلاح می کردیم ولی زمانیکه به شورای عالی فیلمنامه نویسی می رسید، مردود می شد. با این روند، کاری پیش نمی رفت و حتی بعد از تصویب طرح، فیلمنامه نیز باید همین پروسه را طی می کرد به طور مثال یک فیلمنامه ۴۰ قسمتی با فرض هر قسمت ۳۰ صفحه، حدود ۱۲۰۰ صفحه می شد و اگر یک شبکه، چهار سریال داشت به حدود ۵۰۰۰ صفحه می رسید و خودتان تصور کنید اگر قرار بود همه اینها در شورای عالی فیلمنامه نویسی خوانده شود چه زمانی صرف می شد.

مدیر گروه فیلم و سریال شبکه سه سیما در واکنش به ساخت بعضی از آثار متناسب با این ایام در بیرون از سازمان و حمایت از آنها برای پخش، اظهار کرد: اکنون می بینید که ماه محرم در حال پایان یافتن است و هنوز این سریال ها به اتمام نرسیده اند. گاهی هم بعضی از سازندگان درباره سریال خود پروپاگاندا می کنند در حالیکه اثرشان از کیفیت لازم برخوردار نیست و نمی توان انتخاب کرد به طور مثال قبل از اینکه سریال در شبکه تصویب شود مصاحبه و درباره آن صحبت می کنند و به این ترتیب سیستم قانونی کار را دور می زنند و اصلا همین دور زدن شبکه خودش نشان می دهد که کار ضعیف است.

روشن روان در پایان سخنان خود گفت: البته اگر مدتی بگذرد کارها پیش خواهد رفت و ما جلو خواهیم افتاد و آنتن پر خواهد شد. بخشی از نبود سریال مناسبتی به دلیل مسایل مالی سازمان است که باید حل شود، اکنون خوشبختانه از زمانی که آقای میرباقری آمده است هم دید مثبتی دارد و هم حمایت می کند و پرداخت های مالی نیز به موقع است. با این شرایط دست ما از فیلمنامه پر است و از آبان ماه شبکه ها رونق بیشتری می گیرند و حتی ما کنداکتور خود را تا سال آینده پیش بینی کرده ایم.

مسایل مالی، نبود طرح های مناسب، نبود ثبات و شرایط مناسب، روند بررسی فیلمنامه ها در دوره قبل از جمله مسایلی است که به گفته مدیران، دست سیما را در این دوره خالی گذاشته است.

با این حال شاید تهیه کنندگان و سازندگانی که در این حوزه کار کرده اند، نظر دیگری داشته باشند. از جمله آنها منصور سهراب پور تهیه کننده مجموعه تلویزیونی «وفا» است که برای این ایام ساخته شده بود و درباره اینکه آیا در این سال ها باز هم به فکر ساخت چنین آثاری بوده است یا خیر گفت: مسلما من یک تولیدکننده هستم و همیشه این دغدغه را دارم اما وظیفه من نیست که به شبکه ها بروم و طرح های خود را ارایه کنم بلکه امتحان خود را پس داده ام و آنها باید از من دعوت کنند.

وی با اشاره به اینکه تهیه کننده ها با نویسندگان و فیلمنامه نویس های زیادی در ارتباط هستند، عنوان کرد: یکی از اشتباهات مدیران سفارش دهنده این است که می خواهند مستقیم سفارش را از نویسندگان دریافت کنند. درحالیکه اگر به تهیه کننده ها اطمینان کنند دایره این ارتباط برای ما گسترده تر است. ما در میدان عمل و کار قرار داریم درحالیکه آنها در دفتر ستادی نشسته اند و به تشریفات اداری می اندیشند. ما موظف هستیم به روز باشیم و طرح ها را دپو کنیم تا در شرایط مناسب کار کنیم و به همین دلیل همیشه طرح های زیادی هست که می توان به آنها پرداخت.

سهراب پور درباره اینکه آیا باز هم موضوع محرم دغدغه وی برای ساخت سریال بوده است یا خیر؟ تصریح کرد: این موضوع برای من یک دغدغه بوده است و من شخصا خود را مدیون تلویزیون می دانم و تجربه های زیادی از این رسانه کسب کردم. من در سال های اخیر از تلویزیون فاصله گرفتم و بعد از سریال «پروانه» گفتم دیگر با آنجا کار نمی کنم و حالا چهار است که کاری نداشته ام. این اتفاق برای من هم خوشایند نیست با اینکه آثار خوبی در سینما داشتم اما باز حسی که به مخاطب تلویزیون دارم عشق و علاقه بیشتری است که علاوه بر همراهی مادی، همراهی معنوی مدیران را هم می طلبد.

در این چند سال که سریال «مختارنامه» به کارگردانی داوود میرباقری ساخته شد تلویزیون در ایام محرم و حتی گاهی دیگر مناسبت ها تله فیلم های زیادی را از این سریال درآورده و روی آنتن برده است. محرم امسال هم ۱۰ قسمت از این سریال در شبکه های یک و قرآن و معارف سیما روی آنتن رفت.

محمود فلاح تهیه کننده پیشکسوت تلویزیون نیز که پروژه سنگین «مختارنامه» را بر عهده داشته است درباره پخش این سریال که علی رغم موفقیت و جذابیت آن هر بار در چنین مناسبت هایی مورد بهره برداری قرار می گیرد، گفت: پخش این سریال دست من و میرباقری نیست وگرنه خود ما هم راضی نیستیم که اینقدر با تکرار بالا روی آنتن برود چون ممکن است دل مخاطب را بزند. بالاخره آنها هم سریال دیگری ندارند و باید این مجموعه را پخش کنند.

وی درباره اینکه در این سال ها به فکر ساخت مجموعه دیگری در این حوزه بوده است یا خیر؟ اظهار کرد: من دوست داشتم زمان ضرغامی «زهیر بن قین» را بسازم که زنده یاد فریبرز صالح آن را نوشته بود و خیلی دوست داشت که به تولید برسد اما حمایتی نشد و وضعیت سریال ها همین است که می بینید. «سلمان فارسی» نیز سریالی است که سال هاست میرباقری می خواهد آن را بسازد اما چقدر حمایت می شود تا عملی شود.

محمود گبرلو منتقد سینما و تلویزیون و مجری سابق برنامه «هفت» نبود سریال در دهه اول محرم را با مسایل کلان تر حوزه فرهنگ مرتبط دانست و عنوان کرد: رسانه ملی به لحاظ موقعیت استراتژیک فرهنگی لازم است که گام‌های بزرگی را در این زمینه بردارد از طرفی ما مخاطبینی در داخل داریم که علاقه‌مند به تماشای سریال در روزهای محرم هستند و از طرف دیگر مخاطبینی جهانی داریم که انتظار دارند فیلم و سریال هایی در این زمینه برایشان داشته باشیم.

وی ادامه داد: اگر ما بخواهیم خود را به عنوان یک رسانه فرهنگی در جهان عرضه کنیم، ویترین و برنامه های استراتژیک ما در این عرصه فیلم و سریال هایی است که مناسب با آیین ها و مراسم ایام محرم است. بنابراین به لحاظ استراتژیک هم ضرورت دارد که متولیان فرهنگی تلویزیون به طور جدی به این دغدغه فکر کنند. در عین حال معضل اصلی این است که مسئولان و متولیان فرهنگی وظایف اصلی خود را فراموش کرده اند و در سکوت و انزوا به سر می برند و فعالیتی جدی ندارند. متاسفانه ما در حوزه فرهنگ شاهد رکود و عملکردی ورشکسته هستیم و من نمی دانم سرمنشاء کجاست.

گبرلو درباره نبود بودجه برای ساخت سریال های مناسب تصریح کرد: این حرف منطق چندانی ندارد چون سال های دور هم این معضل بودجه را داشته‌ایم و در کنار آن با تدبیر و برنامه ریزی توانسته ایم سریال های مطلوب را تولید وپخش کنیم. البته ساخت سریال های مذهبی در ایران بسیار سخت است و آن هم نه به لحاظ ابزارآلات بلکه به لحاظ مضمون، قصه و روایت سختی های زیادی دارد چون از این حیث اختلافات جدی بین کارشناسان و صاحب نظران وجود دارد و متاسفانه هیچ یک از کارشناسان حاضر نیستند به یک نفر اقتدا کنند و به نتیجه و جمع بندی برسند.

این منتقد با اشاره به مشکلاتی که در راه ساخت سریال ها و آثار مذهبی وجود دارد، تصریح کرد: گاهی می بینید جمعی از کارشناسان مذهبی که سابقه ساخت یک سریال مذهبی را دارند متولی ساخت یک اثر می شوند. به این افراد اعتماد شده و هزینه و بودجه لازم به آنها تعلق می گیرد تا سریالی بسازند و بعد ما می بنیم که هنگام پخش چنین آثاری مورد اعتراض متدینان دینی دیگر قرار می گیرد.

در کشور ما سیاست اعتماد به کارشناس فرهنگی وجود ندارد

وی در پایان سخنانش گفت: در کشور ما سیاست اعتماد به کارشناس فرهنگی وجود ندارد علی رغم اینکه در انقلاب کارشناسان حرفه ای در زمینه های مختلف پرورش یافته است و این افراد رشد کرده و به بلوغ خوبی رسیده اند اما متاسفانه به این افراد اعتماد نمی شود. به طور مثال فرض کنید شخصی مثل علی لاریجانی با سابقه فکری و دینی که دارد رییس سازمان صداوسیما می شود و بعد از او خواسته می شود که نسبت به سریال های مذهبی اقدام کند سریال ساخته می شود و متاسفانه بعد از ساخت همان افرادی که به او مجوز می دهند سریال را مورد اعتراض قرار می دهند. اینها نشان می دهد که ما سیاست واحدی در کشور در حوزه فرهنگ نداریم و همانطور که گفته شد اعتماد بین افراد وجود ندارد. در این حوزه هر کسی به نوعی خود را کارشناس می داند و باید اجازه داد کارشناسان واقعی نظر دهند.

حجت الاسلام جواد گلی کارشناس سریال های مذهبی تلویزیون نه تنها معتقد است تلویزیون نباید در این بازه های زمانی به طور مکرر آثاری را تولید کند بلکه در نظر وی این اتفاق باعث خواهد شد که کیفیت آثار پایین بیاید و صرفا سیما آنتن خود را پر کند.

وی در این باره گفت: اگر تلویزیون خود را موظف کند که هر سال در این بازه زمانی اثری را تولید کند فرم را فدای محتوا می کند و کارهایی با ارزش کمتر و فقط با این هدف که آنتن پر شود، تولید خواهد شد درحالیکه وظیفه تلویزیون این است که آثار باکیفیت و فاخری را برای ماه محرم تولید کند.

حجت الاسلام گلی در پایان با اشاره به سریال های موفق در این حوزه عنوان کرد: امکان ساخت سریال هایی مثل «شب دهم» شاید در یک دهه تنها یک بار میسر شود و نمی توان انتظار داشت هر سال چنین آثاری در رسانه ملی به تولید برسد اما واقعیت این است که تلویزیون در چند سال اخیر توفیق کمتری در ساخت مجموعه های نمایشی مرتبط با ایام محرم داشته است.

نبود اتفاق نظر نسبت به ساخت آثار هنری، سانسورها و توقف پروژه هایی که در این زمینه گام برداشته اند سازندگان را دچار تردید می کند که بار دیگر مسیر باقی مانده دیگری را طی کنند. مسیری که مشخص نیست علی رغم وعده های داده شده چقدر مورد استقبال عملی مسئولان و مدیران قرار خواهد گرفت. ساخت آثار به روز در این حوزه که از فضای محرم نیز بهره بگیرد می تواند نظر کارگردانان بسیاری را به خود جلب کند که بخشی از آن می تواند سفارش مدیران و بخشی طرح هایی باشد که نویسندگان دغدغه مند در این حوزه دارا هستند. روند ارزیابی فیلمنامه ها در دوره سرافراز نیز دلیل دیگری در کند شدن تصویب و ساخت نهایی یک اثر بوده است که باید دیده حال که دست مدیران گروه های فیلم و سریال در این زمینه پر است برای سال آینده چه آثاری در نظر گرفته خواهد شد.